دادگاههای تجاری و آئین دادرسی تجاری فلسفه پیدایش

فکر تشکیل مراجع اختصاصی با صلاحیت رسیدگی به دعاوی تجاری از زمان شروع روابط بازرگانی، به ویژه در سطح فرامرزی، که قدمتی به اندازه ی عمر اجتماعی بشر دارد مطرح بوده است. این مراجع در ابتدا با هدف انحصارگرایی و ممتاز کردن طبقه ی تجار از سایر اقشار اجتماعی ایجاد شدند، رفته رفته با وسعت تفکرات فردگرایی و آزادیخواهی به ابزاری تبدیل شدند که امنیت و سرعت را در روابط اجتماعی تأمین می کرد. از این رو در بسیاری از نظامهای حقوقی مراجعی با صلاحیت استثنایی در رسیدگی به دعاوی تجاری ایجاد شده و در مواردی به منظور تکمیل کارکرد این مراجع و نیل به اهدافی که برای آنها در نظر گرفته شده است مقررات ویژه ی آیین دادرسی نیز مورد پیش بینی قرار گرفته است. این مراجع در نظامهای حقوقی مختلف عملکرد و نتایج متفاوتی را داشته اند. در حالی که در فرانسه پس از گذشته قرنها دادگاههای تجاری همچنان به عنوان یکی از مراجع استثنایی مهم به فعالیت مشغول اند. در ایران سابقه ای کوتاه تشکیل این دادگاهها حکایت از ناکارآمدی آنها دارد. با این حال به نظر می رسد حذف دادگاههای تجاری در ایران نه به واسطه ی ضعف در نقس این تشکیلات بلکه ناشی از قانونگذاری نامناسب در این زمینه است چرا که از یک سو مقنن ایرانی با پیش بینی دادگاههای تجاری در لایحه تجارت و نیز تدوین لایحه آیین دادرسی تجاری به طور ضمنی بر لزوم این دادگاهها تأکید دارد و از سوی دیگر تعدد کشورهایی که در آنها چنین مراجع اختصاصی وجود دارد نشان از ضرورت آنهاست. از این رو، بررسی جنبه های مثبت و منفی دادگاههای تجاری و آیین دادرسی تجاری می تواند در قانونگذاری های ملی موثر باشد.